Tránh dùng tài liệu để đọc khi diễn thuyết mà thay vào đó là tập sử dụng miệng cùng trí nhớ là một cách khiến bài diễn văn thêm lôi cuốn và hấp dẫn.
Xem kỳ trước: Cách soạn một bài diễn văn (Kỳ 1)
Soạn bằng miệng
Không nên dùng ghi chép
Hầu hết những diễn giả hùng biện đều không dùng ghi chép.
Ông Dale Carnegie trong cuốn "Public Speaking and Influencing men in business" nói :
- Những ký chú làm cho hứng thú của câu chuyện giảm đi non nửa.
Muốn hấp dẫn, thuyết phục người khác, mắt ta phải luôn luôn nhìn họ. Lời nói phải từ thâm tâm thốt ra, mang theo sự hăng hái, cảm động của ta, rồi cùng với nhân điện phát ra mạnh nhất là nhờ cặp mắt. Cúi xuống đọc những "nốt" thì mắt ta phải rời thính giả và sự tiếp xúc quý báu ấy phải gián đoạn. Nếu phải đọc từng hàng trên giấy nữa, lời lẽ sẽ mất hết sinh khí của nó, không thốt ra từ trong cõi lòng hồi hộp, nhiệt liệt mà có vẻ từ miếng giấy vô tri lạnh lùng bay ra vậy. Như thế, thính giả làm sao cảm động được?
Bạn sẽ nói :
- Chỉ những bậc thiên tài, giàu kinh nghiệm mới ứng khẩu được thôi, còn phàm nhân như chúng mình đâu dám?
Vâng. Phải có kinh nghiệm mới được. Vì vậy trong chương 2 phần 1 tôi đã khuyên bạn nên tập ứng khẩu nói về một vấn đề dễ trong một phút, rồi trong năm phút. Một vài lần đầu lên diễn đàn, bạn nên chép những ý chính trên một tờ giấy, viết chữ hơi lớn bằng bút chì màu, hễ ngó qua là nhận và đọc được liền. Tờ giấy đó, bạn nên theo gương ông John Bright - một chính trị gia người Anh, nổi tiếng ở thế kỷ 19 - bỏ vào trong một cái nón đặt trên bàn, trước mặt bạn, hoặc giấu sau chiếc nón cũng được, miễn sao thính giả không trông thấy, còn bạn chỉ cần liếc mắt là thấy ngay.
Vậy nếu bạn còn rụt rè, không tin chắc ở mình thì cứ dùng giấy ghi các điểm chính, còn hơn là đọc thuộc lòng đến nửa chừng rồi quên hết, hồi hộp, lúng túng ấp úng, làm cho thính giả phải mỉm cười. Khi mới tập đi, ai cũng phải vịn vào bàn hay ghế, miễn là đừng ỷ lại, vịn hết năm này qua năm khác.
Soạn diễn văn giữa thiên nhiên
Nếu bạn theo phương pháp sau này, thì chỉ lần thứ nhì hay thứ ba là bạn có thể không cần ghi các điểm chính nữa, hoặc ghi rất ít.
Bạn soạn bài rất kỹ, nhưng soạn bằng miệng. Muốn vậy, bạn bỏ vào túi tờ giấy chép cái dàn bài đầy đủ rồi đi chơi. Bạn đi một mình tới giữa cánh đồng hoặc bên bờ sông, bạn leo lên một ngọn đồi vắng hoặc vào một ngôi chùa hoang, rồi vừa bước vừa suy nghĩ từng điểm một trong bài. Nhiều văn nhân, nhận thấy rằng khi ta ngồi yên thì ý tưởng khó tới, đi đi lại lại thì nó dễ hiện, tựa như nó cũng ngồi, cũng đi, cũng ngừng với ta vậy. Chính tôi cũng đã nghiệm thấy như thế.
Sự hoạt động của cơ thể giúp cho sự hoạt động cúa tinh thần. Trong khi ta bước, huyết dễ lưu thông, chuyển khắp thân thể mau hơn và do đó lên óc nhiều hơn, cho nên dễ suy nghĩ.
Còn gì thú bằng được ngửi những hương thơm của hoa ngàn cỏ nội, được gió mai mát rượi vuốt ve làn tóc bên tai, trong khi những ý tưởng chập chờn trong đầu óc, khi ẩn khi hiện, như cánh bướm trong bụi hồng? Những phút thoát trần ấy, tâm hồn ta tựa như cùng với cánh chim, cùng với tiếng gió bay bổng lên không trung để hoà ca hợp với hồn của vạn vật. Ta được hưởng cái vui trong sạch nhất và cũng nồng nàn nhất; cái vui sáng tác. Và ta thấy ta với Hoá công là nhất thể.
Tìm được cách diễn một đoạn rồi, ta lớn tiếng lặp lại. Có ai thấy mà cười ta làm cho đàn bò đang nhai cỏ phải hoảng hốt tỉnh giấc mộng triền miên của chúng, thì cũng mặc họ. Ta cứ tưởng tượng cây cỏ, chim muông ở chung quanh đều là thính giả. Ta cứ sửa đi sửa lại cho giọng của ta được êm tai, mạnh mẽ, tập những điệu bộ cho hợp với ý, rồi hãy qua đoạn khác.
Soạn hết rồi, ta phải thường diễn lại từ đầu tới cuối trong khi ta đi tới sở, tới hãng, trong lúc rửa mặt tắm gội hoặc dọn dẹp sách vở... hoặc diễn lại lớn tiếng trong phòng riêng của ta nữa.
Đừng bao giờ học thuộc lòng diễn văn
Soạn diễn văn ở giữa thiên nhiên như vậy vui hơn là soạn trên một bàn giấy trong gian phòng chật hẹp.
Nhưng nếu bạn chưa quen với cách ấy, nghĩ được câu nào phải chép ngay lên giấy rồi mới sửa chữa được thì xin bạn cứ chép, miễn là đừng học thuộc lòng, vì khi đọc thuộc lòng, óc bạn phải chăm chú nhớ ý và lời trong bài, nó như lùi lại sau, không hướng tới độc giả nữa, và lời của bạn sẽ thiếu sinh khí, chỉ ru ngủ thính giả.
Luyện trí nhớ
Tôi biết bạn sẽ nói : Trí nhớ tôi kém. Làm sao nhớ hết hàng chục ý phụ trong diễn văn được?
Nếu bạn không nhớ được hết thì bỏ bớt đi : không cần lượng mà cần phẩm. Nhưng ý nào không được nhớ cũng đáng bỏ đi lắm vì thường khi nó không có chi là đặc sắc cả.
Dưới đây tôi nhắc vài điều quan trọng. Muốn nhớ lâu, ta phải :
- Khắc sâu hình ảnh hoặc cảm tưởng trong óc ta
- Tập liên tưởng, kiếm những liên lạc giữa hai vật, hoặc hai ý.
- Coi đi coi lại hoặc học đi học lại nhiều lần.
Khắc sâu hình ảnh trong óc
Phần đông chúng ta chỉ ngó qua mà không nhận xét, cho nên mau quên lắm.
Trong vườn tôi có một gốc mai và một gốc mận. Học sinh ngày nào của tôi cũng họp nhau trước buổi học tại hai cây ấy. Một hôm tôi bảo họ kể tên các cây trong vườn thì mấy chục em đều đồng thanh kể ngay cây mận trước hết còn cây mai chỉ mỗi một em nhớ tới, mà cây này mọc sát ngay lối đi. Tại sao vậy? Tại các em ấy không chú ý tới cây mai mà thích cây mận hơn vì lẽ rất dễ hiểu là cây này có trái ăn được. Họ không ngày nào không ngó cây mai nhưng chỉ ngó qua, nên không nhớ.
Óc ta tựa một máy chụp hình. Mắt ta tức là kính của máy. Muốn cho hình được rõ, thời gian mở mắt kính phải vừa đủ. Thời gian ấy mau hay chậm tuỳ từng máy. Chúng ta cũng vậy, có người mau nhớ, có người lâu nhớ, nhưng ai cũng phải chú ý trong một thời gian vừa đủ, thì mới nhớ được.
Muốn chú ý, nếu có thể được, phải dùng cả ngũ quan. Ví dụ muốn nhớ một chữ, ta vừa viết, vừa đánh vần, như vậy mắt vừa thấy, tai vừa nghe, tay vừa cử động, ba cơ quan làm việc một lúc.
Tìm liên quan giữa các ý
Muốn mau nhớ, ta lại phải tìm liên quan giữa các ý. Khi ta đã sắp những ý trong bài diễn văn theo một thứ tự tự nhiên thì ta nhớ ngay được những ý ấy. Bảy câu hỏi của Quintilien giúp ta kiếm được những liên quan đó. Nếu kiếm không được thì ta theo phép liên tưởng sau này của Mark Twain, một văn hào người Mỹ, nổi danh khắp thế giới.
Ví dụ bạn khó nhớ được 5 ý chính trong phần II bài "Đạo Nhàn trong văn thơ Việt Nam" thì bạn cho :
1 - (một) là cột. Rồi bạn vẽ hình một người đứng dựa cột ngắm mây nổi trên trời. Hình ảnh đó sẽ giúp bạn nhớ rằng ý thứ nhất là : coi phú quý như mây nổi ở đời không có gì đáng làm hết.
2- (hai) là nhai. Bạn vẽ hình người đang nhai (ăn uống) trên ngọn núi (du lịch : ý 2a) bên cạnh có rượu (ý 2b), có bài thơ (ý 2c), có trà (ý 2d), có cờ (ý 2e) và có đờn (ý 2f)
3- (ba) là la (la hét). Bạn vẽ một dạng người đang la "đồ làm biếng" (farniente : ý 3 a) la cặp bò kéo cày và tụi học trò (ý 3b)
4 - (bốn) là trốn. Bạn vẽ một người trốn đời, nhưng vừa chạy trốn (ý 4a) vừa quay lại ngó (ý 4b)
5 - (năm) là xa xăm. Bạn vẽ một người đứng ở trên cao cách xa những người khác, có vẻ khoáng đạt như một ông tiên (ý 5)
Khi cụ thế hoá những ý tưởng đó rồi, và tìm liên quan giữa các con số và các ý (như một số một làm bạn liên tưởng tới cột, số hai liên tưởng tới nhai. . .) Vì cùng vần với nhau thì bạn nhớ liền.
Phương pháp ấy có vẻ kỳ cục, nhưng càng buồn cười lại càng dễ nhớ. Tôi áp dụng nó vào đầu đề "Đạo Nhàn trong văn thơ Việt Nam" để làm thí dụ, chứ thiệt ra những ý trong dàn bài liên lạc rất tự nhiên với nhau, không cần dùng thuật ký ức ấy mới nhớ được. Vả lại như tôi đã nói ở cuối phụ lục 1 trong cuốn "Kim chỉ nam của học sinh" chỉ khi nào bần cùng bất đắc dĩ mới nên dùng thuật ký ức vì nó đã không luyện trí nhớ và óc suy xét của ta mà còn bắt ta nhớ nhiều cái vô lý nữa.
Coi lại nhiều lần
Sau cùng muốn nhớ lâu, phải coi lại, đọc lại nhiều lần mà muốn luyện trí nhớ cũng không có cách nào hơn là tập nhiều lần.
Các cụ hồi xưa trí nhớ mạnh hơn ta rất nhiều, thuộc lòng tứ thư, ngũ kinh, Bắc Sử, vài pho sách khác nữa và rất nhiều thơ phú. Hầu hết các ông Tú, ông Cử, chỉ đọc qua một lần một đôi câu đối là hai ba chục năm sau còn nhớ không sai một chữ. Có phải tại các cụ thông minh hơn chúng ta không? Chưa chắc. Các cụ tập học thuộc lòng, chuyên luyện trí nhớ từ hồi nhỏ, cho nên trí nhớ của các cụ phát triển hơn ta đó thôi.
Tuy vậy, có luật sau này ta nên nhớ : Học làm nhiều lần, mỗi lần mười phút, mau nhớ và nhớ lâu hơn là học một lúc trong vài ba giờ liên tiếp.
Giáo sư Ebbinghaus đã thí nghiệm điều ấy. Ông cho sinh viên học một bản toàn những tiếng vô nghĩa, khó nhớ, và ông nhận thấy rằng cho học làm nhiều lần trong ba ngày, mỗi lần đọc vài lượt thôi thì chỉ 38 lượt là họ nhớ được nhiều bằng đọc đi đọc lại 68 lượt luôn một lúc.
Vậy mỗi ngày, sáng, trưa và tối, khi sắp đi ngủ, bạn nên coi lại dàn bài và năm phút trước khi lên diễn đàn, bạn coi qua một lần nữa. Như thế bạn sẽ không quên những ý quan trọng và có thể không dùng tới bảng tóm tắt các ý chính.
Nếu rủi trong khi diễn mà quên, bạn có thể dùng kế "hoãn binh" : ngừng một chút, cầm ly nước, uống xong rồi mà văn chưa nhớ ra và hỏi thính giả nào ngồi xa :
- Quý ông nghe rõ không ?
Thính giả đáp rồi mà bạn vẫn chưa nhớ ra thì đành phải trông nhờ vào khả năng ứng xử vậy.
Ví dụ bạn vừa nói xong câu : “Mỗi chúng ta phải hoài bão một lý tưởng" rồi bỗng nhiên bạn quên câu sau thì bạn tiếp : “Lý tưởng là gì? Là ... cho tới khi nào bạn nhớ được ý muốn diễn thì thôi.
Lúc đó là lúc bạn phải dùng tài ứng khẩu. Nhưng cách ấy nguy hiểm lắm vì nó đưa ta mỗi lúc một xa đầu đề, không biết tới bờ bến nào nữa, cho nên những ý nào bạn sợ sẽ quên thì chép lên một miếng giấy, rồi giấu sau chiếc nón là hơn cả.
Tóm tắt
1. Khi đã làm xong dàn bài đầy đủ rồi, nên soạn bài miệng giữa thiên nhiên.
2. Lặp đi lặp lại bài diễn văn trong khi đợi xe, rửa mặt hoặc tắm... lặp lại lớn tiếng trong phòng riêng.
3. Ráng đừng viết cả bài diễn văn ra. Nếu phải viết thì đừng học thuộc lòng
4. Bất đắc dĩ mới chép những ý dễ quên lên một miếng giấy rồi giấu sau chiếc nón đặt trên bàn
5. Muốn nhớ lâu phải :
Tập chú ý và nhận xét
Kiếm liên lạc giữa các ý và dùng cách liên tưởng của Mark Twain
Học làm nhiều lần, mỗi lần độ 10, 15 phút thôi.
6. Trong khi diễn, rủi quên một đoạn thì dùng lối : "hoãn binh" : uống nước, hỏi một thính giả, hoặc nới một câu vu vơ dù câu này không hợp với vấn đề cũng còn hơn đứng trơ trơ, hoảng hốt và lúng túng.
Xem kỳ kế tiếp: Cách soạn một bài diễn văn (Kỳ 3): Mở bài
Nhận xét
Đăng nhận xét