Tạo một ấn tượng khó phai trong đầu óc thính giả là một bí quyết để tạo nên sự thành công cho bài diễn thuyết.
Kỳ 4: Khắc sâu một ấn tượng vào óc thính giả
Phải kích thích thị giác của thính giả
Lời lẽ sáng sủa, thính giả sẽ hiểu, nhưng muốn cho họ nhớ lâu, bạn phải biết cách khắc sâu một ấn tượng vào óc họ, nghĩa là phải biết kích thích thị giác và óc tưởng tượng của họ. Dưới đây tôi xin trích một câu chuyện trong cuốn "Đắc nhân tâm : bí quyết thành công” của ông Dale Carnegie, để bạn thấy rằng phô bày một chân lý chưa đủ, còn phải làm cho sự thực linh động, có thú vị và đập mạnh vào mắt người ta nữa mới được.
Một hãng nọ, chế dầu thơm, phái ông James Boynton điều tra về tình trạng của các mỹ phẩm (như phấn, son, kem, dầu thơm...) trên thị trường vì có người báo trước chắc chắn sẽ có những nhà cạnh tranh phá giá các món hàng ấy.
Nhà kinh doanh đó không bằng lòng cách ông Boynton điều tra. Ông này kể lại : "Ông ấy chỉ trích những phương pháp tôi đã dùng. Tôi bênh vực những phương pháp ấy, chúng tôi tranh biện. Sau cùng ông ta phải luận nhận rằng tôi có lý nhưng lúc đó tôi phải ra về. Không kịp cho ông ta biết kết quả cuộc điều tra ra sao.
Lần sau tôi không mất công đưa con số và dẫn chứng làm chi. Tôi quyết định kích thích óc tưởng tượng của ông.
Vô phòng của ông, tôi thấy ông đương bận kêu điện thoại. Trong khi ông nói, tôi trút vali của tôi trên mặt bàn 32 lọ kem đánh mặt đều của hãng cạnh tranh mà ông biết.
Trên mỗi lọ tôi đều dán miếng giấy tóm tắt một cách linh động và rõ ràng, kết quả cuộc điều tra của tôi về thứ kem đó.
Kết quả ra sao?
Tức thì hết tranh biện. Ông ta cầm một lọ rồi tới lọ khác, đọc miếng giấy, hỏi tôi vài câu, rồi chúng tôi trò chuyện thân mật. Ông bằng lòng lắm. Đáng cho tôi nói có 10 phút như lần trước, thì ông giữ tôi lại tới 1 giờ mà chưa hết chuyện.
Cũng vẫn những tài liệu lần trước, nhưng lần này tôi biết kích thích thị giác và óc tưởng tượng của ông mà kết quả khác xa như vậy đó!
Trong câu chuyện trên, ông James B. Boynton đã kích thích nhà kinh doanh bằng cách đập mạnh vào thị giác.
Có nhiều lối kích thích khác tôi sẽ kể qua ở dưới đây :
Kể một chuyện lạ
Cách đây mấy năm, tôi có đọc một quyển du ký của một người Anh đi từ Miến Điện qua Vân Nam, trong đó tôi chỉ còn nhớ mỗi một chuyện sau này :
Một buổi sáng sớm, tác giả đi coi Châu thành Vân Nam, thấy nhiều người Trung Hoa đứng xúm chung quanh một quán rửa mặt. Chủ quán đưa cho khách hàng một bàn chà răng, một khăn mặt và một thau nước nóng. Khách chà răng, rửa mặt rồi, chủ quán đưa bàn chà và khăn cho người khách Sau. Điều này mới ghê tởm hơn nữa, có khi một thau nước bán cho hai, ba người, người dùng trước giả giá cao còn những người sau trả hạ hơn.
Sách dày khoảng hai trăm trang, có bao nhiêu chuyện. Tại sao tôi chỉ nhớ có chuyện đó? Tại nó lạ hơn hết, tôi chưa bao giờ tưởng tượng được cách rửa mặt như vậy. Chuyện có thật không, tôi chưa dám tin hẳn, nhưng quả là nó đã kích thích tôi rất mạnh.
Nhưng còn thiếu gì chuyện lạ về đời sống của sâu bọ chim muông, về những bí mật của vũ trụ, mà sao tôi không nhớ được lâu? Vì những chuyện ấy không liên lạc với đời sống hàng ngày của tôi.
Vậy muốn cho một chuyện kích thích người nghe mạnh thì nó vừa phải có cái vẻ mới mẻ, lại lạ lùng, vừa có liên lạc trực tiếp với đời sống của ta.
Dùng nhiều hình ảnh
Ở chương trên tôi đã nói hình ảnh giúp cho lời lẽ được sáng sủa. Sở dĩ vậy là nhờ nó kích thích thị giác.
Tại sao ca dao rất dễ nhớ? Chính là vì lời vừa giản dị, vừa có vần, vừa chứa nhiều hình ảnh. Chẳng hạn những câu này :
Chỉ đâu mà buộc ngang trời
Thuốc đâu mà chữa con người lẳng lơ
Thân em như tấm lụa đào,
Phẩt phơ giữa chợ biết vào tay ai?
Nhiễu điều phủ lấy giá gương,
Người trong một nước, phải thương nhau cùng.
Bạn đọc nên đọc bộ "Tục ngữ phong dao" của Nguyễn Văn Ngọc, sẽ thấy lời lẽ của dân quê Việt Nam rất bóng bẩy và nhiều khi ý tứ cũng tân kỳ nữa.
Dồn dập sự kiện
Chẳng hạn giảng về ảnh hưởng vĩ đại của J. J. Rousseau tới những thế kỷ sau, bạn có thể nói trong vài phút rồi kết :
Sở dĩ bây giờ chúng ta được vậy là nhờ Rousseau.
Ngừng một vài giây, bạn lại tiếp tục diễn một đoạn khác rồi lại kết.
Sở dĩ bây giờ chúng ta được vậy cũng là nhờ Rousseau.
Rồi một lần nữa.
Độ 5, 6 lần như vậy thì không thính giả nào là không bị bạn thuyết phục.
Có thể nói rằng tư tưởng của bạn sẽ đóng chặt như một cây đinh vào trong óc họ. Tôi nhớ năm kia đã dùng phương pháp ấy và sáu tháng sau tôi được cái vui là thấy học sinh của tôi có nhiều trò nhớ được gần hết.
Tất nhiên bạn phải có một giọng quả quyết, hăng hái, cặp mắt của bạn phải như nẩy lửa mới được, chứ nếu bạn lè nhè thì thính giả sẽ ngủ gục cả mất.
Dồn dập nhiều câu hỏi
Ví dụ đoạn này trong bài tựa cuốn "7 bước tới thành công"
Để giật được bằng cấp Tú Tài hay Cử Nhân chưa xét tới những bằng cấp cao hơn – chúng ta mất bao công khó nhọc? Học luôn trong 12, 16 năm, học ngày, học đêm, thì chúng ta có đủ nghị lực để đeo đuổi cho tới cùng, mà luyện tinh thần, thân thể và tính tình mỗi ngày một giờ trong vài ba năm thì tại sao lại không đủ nghị lực? Mà sự thành công trong đời làm ăn của ta so với thành công ở nhà trường, bên nào quan trọng hơn? Tại sao ra khỏi trường ta lại không chịu học nữa? Tại sao?
Dẫn lời các danh nhân
Có khi thính giả không tin lời của bạn vì coi bạn chỉ là một người thường cho nên bạn phải mượn uy quyền của các danh nhân và dẫn lời của họ.
Dẫn sách nhiều quá thì thính giả sẽ chán, cho rằng bạn không có ý tưởng gì đặc sắc hết, toàn là đi mượn của người nhưng biết dẫn chứng vừa phải và hợp lúc thì lý lẽ của bạn sẽ được mạnh hơn nhiều.
Dẫn lời của ai thì nên :
– Dẫn cho đúng
- Chỉ rõ xuất xứ ở đâu
– Lựa những danh nhân mà nhiều người biết
– Lựa danh nhân của nước mình trước. Như vậy không phải vì lòng ái quốc hẹp hòi đâu mà vì danh nhân của mình được nhiều người biết hơn.
– Nếu có thể được, lựa những danh nhân hiện còn sống và ở ngay trong châu thành hoặc trong tỉnh mà bạn diễn thuyết. Thính giả vì được biết hành vi của họ, có khi biết mặt họ nữa, cho nên dễ có thiện cảm với họ, do đó dễ tin những tư tưởng của họ mà bạn dẫn ra.
Khen trước chê sau, hoặc chê trước khen sau
Muốn chê, hãy khen trước đã. Muốn khen thì chê trước đã. Đọc cuốn “Nhà văn hiện đại" của Vũ Ngọc Phan, bạn sẽ thấy nhiều thí dụ về phép này. Tôi trích ra đây 2 đoạn :
a) Khen rồi chê
"Về tiểu thuyết cũng như về thơ, Nguyễn Vỹ tỏ ra là một nhà giàu tình cảm. Những mối tình của ông diễn ra trong lúc ông thành thực, trong lúc ông trút bỏ hết những tính cầu kỳ, bao giờ cũng cảm động. Nhưng người ta lấy làm tiếc rằng trong những lúc vết văn hay làm thơ, ít khi Nguyễn Vỹ lại thành thực được như lúc ông chếnh choáng hơi men. "
b) Chê rồi khen
"Thạch Lam là một nhà văn đã trút cả những tính tình của mình sang các nhân vật do ông sáng tạo, nên các vai không khác nhau mấy ít. Ông vớt vát lại được điều này : ông lã một tiểu thuyết gia kể những chuyện tâm tình rất khéo. Dưới ngòi bút ông những cô con gái thuộc hạng trung lưu được tả bằng những nét mỹ miều, và những cảnh êm dịu thường trở nên những cảnh rất nên thơ".
Đương nói thì ngừng và bỏ lửng câu
Ví dụ :
Thanh niên hồi ấy như vậy đó. Kẻ nào có chí thì lo cắm cổ học hầu giật một vài bằng cấp, để vinh thân phì gia, lấy sự có nhà lầu xe hơi, vợ đẹp con khôn là mục đích tối thượng ở đời, còn kẻ thất chí thì sống bám vào cha mẹ, ân bận cho đúng mốt suốt ngày đêm lăn lóc trong các hộp đêm hoặc tiệm hút, không có một lý tưởng gì cả và chỉ. ..
Có nhiều cách nữa dẫu viết thêm vài chục trang giấy cũng chưa đủ, vậy tôi ngừng lại và tóm tắt rằng :
Sự bất thường luôn luôn được người chú ý tới. Chỉ một luật ấy mà khéo áp dụng thì lời lẽ của bạn sẽ thiên biến vạn hóa và thính giả sẽ say sưa nghe bạn từ đầu đến cuối.
Tóm tắt
Trình bày rõ ràng một chân lý chưa đủ, phải làm cho thật linh động, thú vị và kích thích thính giả nữa.
Muốn vậy bạn có thể theo những cách dưới đây :
1. Kể chuyện lạ có liên quan với đời sống hàng ngày của thính giả
2. Dùng nhiều hình ảnh
3. Dồn dập các sự kiện
4. Dồn dập nhiều câu hỏi
5. Khéo dẫn lời danh nhân
6. Khen rồi hãy chê, chê rồi hãy khen
7. Đương nói rồi lại ngưng và bỏ lửng câu
Tóm lại, sự bất thường luôn được người khác chú ý tới.
Xem kỳ kế tiếp: Kỳ 5: Đánh vào tâm lý thính giả
Nhận xét
Đăng nhận xét