Nghệ thuật nói chuyện trước công chúng (Kỳ 2)

Ai lần đầu cũng sẽ nhút nhát và sợ sệt khi đứng nói trước công chúng. Vậy nên bạn đừng cho rằng đó là khiếm khuyết chỉ mỗi mình có. Và hãy nhớ điểm yếu này luôn luôn có thể bị loại trừ.

Xem kỳ trước: Nghệ thuật nói chuyện trước công chúng (Kỳ 1)

Kỳ 2: Chiến thắng nhút nhát

Trước đây để tránh cho những học sinh năm cuối thi ra trường khỏi lúng túng khi vào kỳ thi vấn đáp, tôi thường tập nói cho họ. Tôi ra một đầu đề, cho họ suy nghĩ trong một tuần rồi tới lớp đứng trước bảng đen, bênh vực quan niệm của họ trong năm phút.

Có nhiều trò thú nhận với tôi rằng : ở nhà họ nói thử một mình mạch lạc, rõ ràng, lời lẽ trôi chảy mà hễ 1ên tới bảng là chân muốn run lên, lưỡi muốn líu lại, tim đập thình thình, bao nhiêu ý quên hết, đang ở đoạn đầu nhảy tới đoạn cuối rồi lại trở về đoạn giữa, thành thử bài diễn tới năm trang thì họ nói không được ba trang rồi vội vàng về chỗ. Khi ngồi xuống, họ thấy chân mỏi rời như đã đi bộ hàng chục cây số, miệng thì khô như sau một cơn làm cữ. Họ không ngờ sự sợ sệt có ảnh hưởng lớn tới trí não và thể chất họ như vậy.

Tôi bảo họ:

– Không phải chỉ riêng các trò mới có cảm tưởng đó đâu. Hầu hết các diễn giả lần đầu tiên nói trước công chúng đều sợ sệt đó mà người Pháp gọi là "trac". Cả những nhà hùng biện nhất của Âu Mỹ cũng vậy. Các trò nói được non ba trang giấy còn là khá đấy.

Dale Carnegie kể lại chuyện sau này : Một vị bác sĩ nọ thường khuyến khích môn bóng chày (Baseball), một hôm được đội cầu thủ mà ông ủng hộ mới lại dự tiệc. Cuối tiệc vài người yêu cầu ông nói về sức khoẻ của các người chơi môn bóng chày. Còn ai biết rõ hơn ông về vấn đề ấy nữa vì ông là một y sĩ rất ham thể thao. Vậy mà nghe lời ấy ông chết trân, không thốt được lấy một tiếng, chỉ lắc đầu lia lịa. Người trong tiệc tưởng ông quá nhũn nhặn lại càng vỗ tay khuyến khích :

- Xin bác sĩ đứng dậy nói.

Rồi các bạn có biết ông làm sao không? Ông đứng dậy. Người ta càng vỗ tay, chăm chú nhìn, lắng tai nghe. Nhưng ông quay lưng, cúi đầu đi ra, không nói lấy được một tiếng, làm ai nấy vô cùng ngạc nhiên.

Còn đại tướng Grant, một anh hùng của nước Mỹ hồi Nam Bắc phân tranh, mới thắng được quân đội phương Nam trong một trận quyết liệt, được tổng thống Lincoln mời về Bạch Ốc để thưởng công và giao cho trọng trách chỉ huy hết cả quân đội phương Bắc. Ông phải đọc được một đáp từ mà ông đã viết sẵn trên giấy để tạ ơn Tổng thống và quân đội.

Nhưng khi đứng dậy, chân tay ông run tới nỗi mới đọc được một nửa, ông đánh rớt tờ giấy xuống sàn. Ông luýnh quýnh vội cúi xuống, hai tay chụp miếng giấy rồi đỏ mặt tía tai, không xin lỗi thính giả gì hết, ông đọc lại từ đầu mới tai hại chứ! Mà bài đáp từ đó có dài gì cho cam. Chỉ vẻn vẹn có tám hàng chữ.

Jean Jaures nhà chính trị xã hội hùng biện nhất của nước Pháp hồi đầu thế kỷ này, ngồi câm như hến trong Hạ nghị viện suốt một năm trời mới thu thập đủ can đảm để đứng dậy nói.

Và còn vô số danh nhân khác nữa cũng nhút nhát, sợ sệt như vậy, kể cho hết cũng vài trăm trang giấy.
Nguyên do tính nhút nhát khi nói trước công chúng. Theo tôi có ba nguyên nhân chính :

- Thiếu tự tin
- Thiếu hăng hái
- Quá trọng dư luận

Thiếu tự tin

Đa số con người hay thiếu tự tin. Alfred Adler, môn đệ của Preud cho rằng sở dĩ chúng ta có tâm trạng ấy vì khi mới sinh ra, chúng ta trần truồng như nhộng, yếu đuối, không làm được việc gì cả và do đó sinh ra tự ti mặc cảm.

Ông Gordon Byron trong cuốn "Give yourselt a chance"  đã chỉ những cách luyện lòng tự tin. Đây tôi không muốn nhắc lại, chỉ xin xét trị tính nhút nhát khi nói trước công chúng thôi.

Ta sợ sệt vì ta không tin sẽ thành công, mà ta không tin thành công vì ta :

- Không tin tài ta
- Chưa bao giờ dạn dĩ nói trước đám đông, hoặc có mà không được cổ vũ.
- Không soạn kỹ bài văn

a) Làm sao tin ở tài của ta được?

Có lần Gordon Byron nhận thấy một ông có nhiều điệu bộ của một diễn giả và một giọng rất tốt. Vậy chỉ còn kiếm tài liệu cho bài diễn văn, mà công việc này không khác chi công việc ông bạn đó làm hàng ngày ở hãng.

Ông bèn khuyên bạn luyện những tài năng có sẵn ấy. Ông bạn nghe lời và chẳng bao 1âu thành một diễn giả có tài.

Phần đông chúng ta đều như ông bạn của Gordon Byron. Chúng ta có những tài năng mà ta không ngờ hoặc không triệt để dùng tới. Theo lời nhà tâm lý trứ danh William Iames, chúng ta chỉ dùng khoảng 1 phần 10 những khả năng của chúng ta thôi. Điều ấy rất đúng.

Muốn diễn thuyết ta cần :

- Kiếm và xếp ý
- Diễn những ý đó bằng lời lẽ sáng sủa
- Có một giọng rõ rãng, trong trẻo hoặc vang và ấm
- Có những điệu bộ nhã nhặn và hợp với tình cảm của ta.

Hai điểm trên ta đã được học ở trường, còn hai điểm dưới, ai cũng luyện được nếu không có sẵn. Chắc các bạn đều nhớ chuyện Demosthene, hồi nhỏ ngọng nghịu, vụng về, nhưng nhờ có nghị 1ực, ngày ngày ra bãi biển ngậm sỏi tập diễn thuyết trong tiếng sóng ầm ầm. Sau ông trở nên một nhà hùng biện bậc nhất của nhân loại, trong 15 năm trường dùng ba tấc lưỡi mà chống với Philippe de Macedoine, kẻ thù của dân tộc ông.

Bạn thứ nhận xét xem có đến nỗi vụng về như Demosthene hồi nhỏ không? Tôi chắc trong mười bạn có tới chín bạn không đến nỗi vậy. Vậy bạn chỉ cần kiên tâm và có nghị lực bạn sẽ thành công. Nếu thiếu nghị 1ực, xin đọc cuốn "Give yourselt a chance" của Gordon Byrong còn nếu bạn không có ý chí thì thật là vô kế khả thi. Chính bạn phải muốn thành công, muốn một cách mãnh liệt mới được. Tôi chỉ có thể chỉ bạn những quy tắc áp dụng thôi, còn thiện chí bạn phải tự gây 1ấy.

Nếu bạn nghi ngờ hoặc không biết rõ những khả năng của bạn thì có cách nhờ người thân xét bạn. Nhưng tôi xin dặn trước, phải tránh xa những kẻ hoài nghi, những kẻ không có lý tưởng như tránh xa bệnh truyền nhiễm vậy. Bất kỳ cái gì họ cũng mạt sát, họ không có một tin tưởng gì hết. Giao du với họ, nghị lực của bạn sẽ tiêu trầm lần rồi bạn sẽ sinh ra chán đời. Họ là những thùng nước lạnh xối vào lòng nhiệt thành của bạn đó. Chính tôi đã là nạn nhân của họ trong một năm trời, cho nên tôi sợ họ vô cùng. Suốt năm ấy, tôi sống cũng như chết, tâm hồn không khác chi một bãi tha ma phủ dưới tuyết vậy.

Bạn nên gần những người thành công nhiều lần và có đức tự tin, nghĩa là biết lạc quan một cách vừa phải. Nhờ họ xét sở đoản cùng sở trường của bạn, rồi tuỳ đó mà luyện tài ngôn luận.

b) Bạn thiếu đức tự tin cũng do thiếu kinh nghiệm nữa.

Mấy năm trước, tôi tập lội trong cái hồ, nước chỉ tới ngực. Sau vài ngày, tôi lội xa được 12 thước. Một hôm, tôi muốn bơi qua một cái hào rộng chừng 6 thước. Tôi nghĩ : "Mình đã lội xa chừng 12 thước, có 1ẽ nào lại không qua được cái hào 6 thước? "Rồi tôi hăng hái thử. Nhưng khi đặt chân lên bờ hào, thấy tim đập thình thình. Tôi muốn rút lui. Lúc đó có mấy đứa trẻ chung quanh, nếu lùi thì mắc cỡ với chúng. Tôi đành nằm xuống nước, vươn mình ra, chân tay đập đập. Mới cào được vài cái đã hết hơi và sặc sụa. Cũng may vừa tới bờ bên kia, nếu không chắc phải uống khá nhiều nước rồi. Nghỉ một chút, tôi nghĩ: "Đã qua được một lần rồi, lần sau chắc phải dễ" và tôi bình tĩnh lội trở về bờ bên kia một cách dễ dàng.

Vậy tôi đã sợ sệt vì thiếu kinh nghiệm. Và muốn không hồi hộp khi lên diễn đàn, bạn phải thường tập nói trước người lạ để cho có kinh nghiệm đã.

Nhưng trước khi tập chạy thì phải tập đi, nghĩa là phải nói trong ít phút thôi. Tập nói cũng như tập lội; mới đầu lội xa được 3 thước, rồi mới tới 7 thước, sau cùng mới qua rạch, qua sông.

Charlie Chaplin mà bạn thường được thấy vẻ ngây ngô tức cười trên màn bạc, hồi đã nổi danh thế giới, còn quyết chí tập nói. Ông và một người bạn là Douglas Pairbanks đặt ra trò chơi sau này : Mỗi khi gặp nhau, một người chỉ bất kỳ một vật gì ở chung quanh, hoặc đưa ra bất kỳ một vấn đề nào, bảo người kia phải ứng khẩu nói liền về vật hoặc vấn đề ấy trong một phút mà không được ngừng. Họ thấy trò ấy rất hứng thú và luyện cho họ suy nghĩ mau lẹ, nói năng dễ dàng.

Bạn nên theo gương họ. Nếu bạn quá nhút nhát, hãy tập nói một mình đã, khi nào quen rồi hãy tập trước người 1ạ. Mới đầu hãy nói về những vấn đề thông thường rồi từ từ sẽ nói về những trừu tượng, như phép tu thân, đức chuyên cần, nghị lực, điều độ, vân vân ...

Biết tự hỏi sáu câu này :

– Tại sao? Ai đó? Ở đâu? Cách nào? Chi đó? Khi nào? Thì bất kỳ vấn đề gì bạn cũng có thể ứng khấu nói trong 60 giây một cách dễ dàng được. Chỉ vài lần thành công là bạn sẽ thấy hăng hái, lòng tự tin của bạn sẽ tăng lên rất nhiều và bạn sẽ đi từ thành công này tới thành công khác. Vì "không có thành công bằng sự thành công" (Nghĩa là thành công một vài lần rồi thì lần sau dễ thành công lắm), cũng như nước luôn chảy về chỗ trũng vậy.

Khi bạn đã quen trò chơi đó rồi, bạn tập nói trong năm phút trước một nhóm 3, 4 người bạn. Tôi nhắc lại, bạn phải tránh xa những kẻ hoài nghi, quen mỉa mai, khích bác.

Hễ đã làm cho 3, 4 người chú ý nghe, bạn rất có thể làm cho 13, 14 người vui tai được. Vấn đề nào dễ, bạn tập ứng khẩu nói liền, những vấn đề khó hơn thì nên suy nghĩ trước 15 phút hoặc nửa giờ. Nhưng bạn nên đứng, hoặc đi đi lại lại mà diễn ý, đừng bao giờ ngồi, trước để quen suy nghĩ trong khi đứng, sau là giúp ý kiến được tập trung dễ dàng hơn. Trong một chương sau, tôi sẽ trở lại vấn đề này.

Có một cách nữa là bạn nên dạy học. Đem những kinh nghiệm, hiểu biết, hoài bão của ta truyền lại cho những người thân nhất của ta là con, em ta, còn gì vui bằng? Tôi tưởng dù bận đến đâu những phụ huynh cũng có thể dạy con em học được. Không dạy thì tức là không hết lòng yêu chúng. Nếu lại có được vài đầu xanh thông minh để ta dẫn dắt, đào luyện thì dầu đến bậc thánh nhân như Mạnh tử cũng phải cho là một trong những nguồn vui nhất ở đời.

Chẳng những vui mà còn lợi ích cho ta vô cùng nữa vì dạy học tập cho ta suy nghĩ một cách sáng suốt, diễn ý một cách rõ ràng, lại giúp ta biết tâm lý của trẻ.

Dạy học đi các bạn! Nhất 1à những bạn nào còn đang học, trong vụ hè nên dạy vài chục trẻ em.

Đó là một cơ hội để các bạn tập khoa ngôn ngữ.

c) Sau cùng, hễ bạn không soạn kỹ bài diễn văn thì không sao có thể tự tin khi bước lên diễn đàn được.

Diễn thuyết tức là chứng minh, chỉ bảo cho thính giả một điều gì, tức là thuyết phục họ, dẫn dắt họ tới mục đích. Có ai không biết rõ đường đi mà dám làm hướng đạo không? Và đã không biết rõ phương hướng thì làm sao không lúng túng, luống cuống sợ sệt được?

Vậy bạn phải suy nghĩ rất lâu về vấn đề bạn muốn nói. Nếu mai bạn lên diễn đàn, đừng đợi tôi nay mới mở vài cuốn sách, thu thập vài tài liệu, chép vội trên giấy, rồi hy vọng cầm mảnh giấy ấy mà thuyết phục người. Chỉ những diễn giả đại tài, rất nhiều kinh nghiệm mới dám ứng khẩu như vậy. Nhưng chính họ lại không bao giờ cẩu thả tới bậc đó hết. Nếu họ muốn nói khoảng một trang giấy thì họ phải thu thập tài liệu đủ để nói được ít nhất là năm trang.

Webster nói :

- Thà bắt tôi lõa lồ ra mắt công chúng còn hơn bắt lên diễn đàn khi chưa soạn kỹ bài diễn văn.

Lloyd Geogre cũng nhận :

- Chỉ có thể chế ngự được nghệ thuật diễn thuyết khi ta đã hoàn toàn thông hiểu vấn đề mà ta diễn giải.

Nhưng thế nào là soạn kỹ? Trong phần thứ nhì tôi sẽ chỉ bạn cách soạn một bài diễn văn ra sao. Ở đây tôi chỉ kể thí dụ để bạn hiểu công phu khi làm việc đó thôi.

Muốn ăn miếng thịt bò, ta phải cắt, rửa, nấu nướng nó, rồi răng nhai, nước miếng thấm, bao tử nhồi bóp, gan mật tiết ra những chất để tiêu hoá nó, rồi nó mới nhập huyết quản của ta để đi khắp thân thể, nuôi các tế bào. Phải bấy nhiêu công phu, miếng thịt bò mới nuôi cơ thể ta được.

Một vị giáo sư trường đại học khuyên học sinh viên ban văn chương câu này :

- Các anh đừng hy vọng kiếm được ý kiến nào mới hết. Vì bao nhiêu điều các ảnh hưởng là mới thì cố nhân đã nói từ lâu rồi.

Lời khuyên ấy không phải là bi quan về khả năng sáng tạo của bạn mà khuyên bạn nên suy nghĩ, sắp xếp những ý kiến đã có trước đã và ngay việc bạn sắp xếp được một cách minh bạch những điều đã có cũng là công việc sáng tạo rồi.

Vậy ta phải mượn ý của người và tiêu hoá nó như ta tiêu hoá miếng thịt bò vậy. Ta phải suy nghĩ hoài về nó, phân tích, cân nhắc, nhào, trộn, nhồi bóp nó, xét đủ phương diện của nó; từ sáng sớm cho tới tối, không lúc nào rời nó, cả trong bữa cơm, trong lúc tắm, trong khi đi đường, trong khi tiêu khiển, trong lúc nào rời nó, cả trong bữa cơm, trong lúc tắm, trong khi đi đường, trong khi tiêu khiển, trong lúc đợi xe và có lẽ cả trong giấc ngủ nữa. Ta phải ấp ủ nó cho nó thấm được cái sinh khí của ta, lấy được cái hơi nóng trong lòng ta, và chỉ khi nào ta quên hẳn rằng ta đã mượn nó của người thì diễn nó ra, ta mới không thấy lúng túng, sợ sệt, và mới thuyết phục được người.

Muốn thuyết phục người, bạn cũng phải soạn diễn văn của bạn như vậy. Và khi đó bạn sẽ tin chắc ở sự thành công.

Có bạn nói :

- Thì giờ đâu mà công phu như vậy được?

Phải! Ở thời buổi này, chúng ta có nhiều công việc quá, chúng ta phải đọc báo mỗi số tới bốn trang đặc, chúng ta phải nghe truyền thanh mỗi ngăy vài ba giờ, rồi lại phải tiếp khách, phải đi coi hát... Nhưng nếu phải ba năm mới soạn được một bài kỹ như vậy, bạn cũng đủ nổi danh rồi. Tác giả bài "Hàng mẫu kim cương" mà bạn sẽ thấy ở phần phụ 1ục, được thế giới biết tên chỉ nhờ mỗi một
bài ấy thôi.

Nuôi lòng hăng hái

Nguyên nhân thứ nhì của sự nhút nhát là thiếu hăng hái.

Ông Maurice Hougardy viết trong cuốn La Parole en Public : Tài hùng biện là ngọn lửa ở trong lòng ta, là tiếng vang của một tâm hồn quyết tín và ham mê.

Hễ đam mê tất hăng hái mà hễ đã hăng hái thì chẳng những không sợ sệt còn hùng hồn nữa. Vậy muốn hăng hái, nghĩa là muốn cho khỏi hồi hộp, nhút nhát khi lên diễn đàn, ta phải yêu vấn đề của ta, yêu nó như yêu mộ tình nhân, không lúc nào quên, cả trong giấc ngủ nữa.

Mà muốn yêu vấn đề, ta phải có một lý tưởng để bênh vực, một hoài bão để nâng niu và nhiều bất mãn để phản kháng.

Hàn Dũ, Văn Sĩ đời nhà Hán nói : "Vật bất đắc kỳ bình tắc minh" (Vật ở đời hễ bình thì có tiếng kêu).

Một em nhỏ mới bập bẹ, đương say mê với chiếc xe hơi nhỏ xíu, nếu bạn lại giật đồ chơi trong tay nó, nó sẽ la, khóc giãy giụa, lon ton chạy đi tìm mẹ, cố kiếm những tiếng để phát biểu sự bất bình của nó, kiếm không được thì bực tức, vùng vẫy, ra hiệu cho má nó hiểu, nó bênh vực quyền lợi của nó hăng hái làm sao, hùng hồn làm sao. Ấy là nó chỉ nói được vài chục tiếng chứ không biết hàng vạn tiếng như bạn.

Bạn thình lình đấm vào lưng một người câm, sẽ thấy người đó phản ứng ra sao và tuy chỉ ú ớ được vài tiếng nhưng nét mặt, điệu bộ y hùng hồn tới bậc nào!

Bạn cũng vậy, khi xúc động rất mạnh, bạn sẽ hăng hái, hùng hồn và lòng hăng hái ấy truyền ngay qua thính giả vì không gì dễ lây bằng nó. Và khi đó bạn sẽ quên hết cả mọi người, quên hết cả mọi người, quên cả bạn nữa, súng đại bác có nổ bên tai, bạn cũng không thấy, bạn chỉ còn nhớ tới quan niệm đang bênh vực thôi. Lúc ấy, sao còn sợ sệt, rụt rè được nữa?

Nói cốt để thuyết phục người. Nếu ta không vững lòng tin và ham mê quan niệm của ta được.

Nói là để truyền nhập vào tâm hồn người khác, mà muốn vậy thì dùng trí không được, phải dùng tim. Muốn cho một người đàn bà yêu bạn, bạn có lý luận như Bùi Kiệm khi chàng dụ dỗ Nguyệt Nga trong truyện Lục Vân Tiên không? Hay bạn dùng lời lẽ cảm động để tỏ lòng nhiệt thành, sầu khổ của bạn, như Lương Sinh khi năn nỉ Giao Tiên trong truyện Hoa Tiên? Đối với thính giả cũng vậy. Là vì óc của ta như mặt trăng, sáng nhưng lạnh. Tim ta mới là mặt trời rực rỡ, ấm áp, làm cho vạn vật sinh hoá được.

Vậy ta phải luôn luôn nhiệt thành, đừng bao giờ để lửa lòng tắt đi, phải giữ nó như tổ tiên ta hồi ăn lông ở lỗ thay phiên nhau canh lửa trong hang, phải giữ nó như giữ ngọn lửa thiêng liêng trên bàn thờ tổ quốc vậy. Không có nó, không bao giờ ta hùng hồn được hết, không có nó thì văn minh của nhân loại cũng không có. Chính nó định cái chân giá trị của ta! Có nó, dù bĩ cực, trầm luân, ta cũng còn hy vọng ngóc đầu lên mà phấn đấu. Có nó, chẳng những bạn hết sợ sệt khi lên diễn đàn mà còn hùng hồn hấp dẫn nữa.

Muốn vậy bạn phải tập thưởng thức cái Thiện, cái Mỹ, Và cái Chân, đọc tiểu sử các danh nhân, ngâm những vần thơ tuyệt tác, ngắm những cảnh đẹp của hoá công và yêu những chủ nghĩa cao cả. Và tôi xin nhắc lại một 1ần nữa, đừng bao giờ gần những kẻ hoài nghi, yếm thế.

Đừng quá trọng dư luận

Nếu đã luyện được tự tin, đã có lòng hăng hái lại soạn kỹ diễn văn rồi bạn còn nhút nhát, rụt rè nữa thì nguyên nhân chỉ bởi bạn chú trọng tới dư luận quá.

Khi bạn đứng trên diễn đàn, ngàn cặp mắt đổ dồn vào bạn, người ta ngắm nghía từng cử chỉ, từng nét mặt của bạn, nhưng nên nhớ điều này, là hầu hết thính giả tới để chăm chú nghe bạn chứ không phải để chỉ trích, trừ khi bạn diễn thuyết về chính trị. Vậy phần đông người nghe sẵn có thiện cảm với bạn. Nếu bạn nói được vài câu có ý nghĩa, khéo dùng một vài tiếng và nếu giọng rõ ràng thì thiện cảm đó tăng lên ngay. Lúc ấy người ta chỉ lắng tai nghe để hiểu những ý bạn đang diễn thôi, dù bạn có vụng về một vài chổ cũng ít ai nhận thấy hoặc quan tâm tới.

Mà dù có vài người chê bạn đi nữa thì đã làm sao chưa? Tại sao lại quá trọng dư luận như vậy?

Ta hiểu rõ phẩm giá của ta mà! Ta bất mãn về ta thì mới đáng buồn còn người khác bất mãn về ta thì còn phải xét lời chê của họ có đúng hay không đã chứ?

Vì ai làm vừa lòng mọi người được? Khổng Tử kia còn có kẻ thoá mạ, muốn phá miếu thờ Ngài ở Sơn Đông. Thích Ca kia còn có kẻ oán giận, muốn liệng tàn cốt của Ngài xuống sông nữa huống hồ chúng ta?

Trong số trăm người nghe, có được năm, mười người khen và hiểu bạn là đủ rồi. Vả lại, bước lên diễn đàn là để bày tỏ hoài bão của ta, bênh vực chí hướng của ta; làm tròn phận sự đó rồi, chẳng đủ cho ta mãn nguyện sao?

Người chê ta mà có lý, ta cám ơn họ và sửa mình. Nếu họ chê chỉ để chê, chê ta mà chính họ chẳng bao giờ làm được việc gì cả thì lời của họ có giá trị gì đâu mà bạn phải rụt rè?

Tóm tắt

Muốn trị tính nhút nhát bạn phải :

1. Tự xét hoặc nhờ bạn thân xét những khả năng thầm kín của bạn
2. Giao du với những người tin bạn và tin ở sự thành công, tránh những kẻ hoài nghi, yếm thế.
3. Tập nói :
a. Mới đầu tập ứng khẩu nói về một vật, hoặc một quan niệm nào đó trong một phút.
b. Rồi tập đứng nói trước một số bạn thân trong năm phút.

Xem kỳ kế tiếp: Kỳ 3: Nghệ thuật thuyết phục thính giả